Bouwkamp in Marokko

De missie van Bouworde

Bouworde wil...

* jongeren (tot 30 jaar) vormen en bewust maken van de sociale realiteit.
* jongeren de kans geven hun solidariteit te uiten door mee te werken aan daadwerkelijke verbeteringsprojecten: in Vlaanderen, elders in Europa en daarbuiten.
* jongeren aanzetten om -in de volle zin van het woord- wereldburger te zijn door een uitwisseling van culturen, leefwijzen en denkbeelden.

Zo wil Bouworde meewerken aan (maatschappelijk) weerwerk tegen een cultuur van individualisme, tegen een prestatie- en sensatie- gerichte maatschappij.

Bouworde is op deze manier een jongerenorganisatie die met de hulp van vrijwilligers armoede en bestaansonzekerheid probeert te bestrijden door hulp te bieden op het vlak van huisvesting...


Geschiedenis

Meer dan een halve eeuw na de stichting van de bouworde is onze maatschappij in menig opzicht niet meer dezelfde als in 1953. In die vijf decennia is er heel wat veranderd, niet alleen op materieel, maar ook op geestelijk vlak.

Het is dan ook op zijn minst opmerkelijk te noemen dat een vrijwilligersorganisatie zoals de Bouworde doorheen al die maatschappelijke turbulenties steeds opnieuw jongeren (en vroeger ook ouderen) heeft weten te boeien om de handen uit de mouwen te steken voor anderen. Vandaag net zo goed als in 1953. In de 'koude individualistische' jaren '80 net zo goed als in de 'warme altruïstische' jaren '60. Na het tweede Vaticaans Concilie net zo goed als ervoor.

Is de Bouworde dan zo'n wereldvreemde eend in de bijt ? Neen, zeker niet. De maatschappelijke (r)evoluties kleurden wel degelijk af op de organisatie en haar werking. In deze bijdrage schetsen we haar evolutie en aantrekkingskracht tegen de achtergronden van een veranderende maatschappij.
de hoopvolle fifties

Het ontstaan van de Bouworde heeft iets heroïsch. Terwijl in Frankrijk en Nederland algemene amnestie werd afgekondigd, bestonden in België anno 1953 nog steeds de haat- en wraakgevoelens van de repressie. Dat in zo'n klimaat, zwanger van ressentiment, 100 Vlaamse studenten huizen gingen bouwen voor de Duitsers, lag niet voor de hand.

Toch was de stichting van de Bouworde, in de schoot van Oostpriesterhulp, geen radicale breuk met de geschiedenis. Integendeel, haar voedingsbodem lag voor een stuk in de vooroorlogse periode. De Kerk en de Vlaamse verenigingen riepen toen op tot een strijdbaar anti-communisme. Dat gevoel was na de oorlog niet verdwenen, en enig anti-communisme was ook Oostpriesterhulp niet vreemd. Het oprichten van de Bouworde viel niet toevallig samen met het begin van de Koude Oorlog.

De mensen die men met Pasen '53 ging helpen, waren Volksduitsers, verdrevenen vanachter het ijzeren gordijn, op de vlucht voor de communistische dictaturen. Die vluchtelingen 'woonden' in mensonwaardige kampen, zonder enig comfort, zonder enig perspectief. Voor Werenfried van Straaten leed het niet de minste twijfel dat die mensen in die omstandigheden spoedig hun geloof zouden verliezen, als er niet vlug hulp kwam opdagen.

Speelden anti-communisme en de strijd voor het katholicisme bij de leiding een (grote) rol, we zouden de Bouworde en zeker de bouwgezellen erg tekort doen, als we die eerste inzetten enkel op die gronden verklaren. Er speelden zeer zeker ook de grote christelijke waarden mee: vergiffenis schenken aan je vijand, naastenliefde geven zonder wederdienst te vragen.

Dat de eerste 100 bouwgezellen studenten van Jezuïetencolleges waren en dat ze weldra gevolgd werden door andere scholen en seminaries was geen wonder. Die groepen werden geënthousiasmeerd door zeer actieve aalmoezeniers die de sociale leer van de Kerk in klinkende leuzen vertaalden. Wie ooit op een college heeft gezeten, weet dat daar de sociale gerichtheid met de 'soeplepel' werd binnengegoten.

Vele bouwgezellen bewaren nog altijd zeer levendige indrukken van die eerste bouwkampen. De nood in die vluchtelingenkampen was dan ook erg groot. Een bouwgezel verklaarde het zo:'Als ik die mensen daar zag samenhokken in een bunker onder de grond, dan moest ik wel gaan voortwerken, hoe moe ik ook was. Bij zo'n aanblik kon ik niet anders !'.

In de jaren '50 ontstond in Frankrijk ook de Vierde-Wereldbeweging (Abbé Pierre, Père Joseph Wresinski) en spoedig ging de Bouworde in de Franse bidonvilles werken.

De schrijnende nood in de Duitse en Franse barakkenkampen en de kerkelijk-sociale 'propaganda' van de aalmoezeniers misten hun uitwerking op de jongeren niet.

De Bouworde trok niet alleen groepen uit scholen en seminaries aan, maar speelde ook in op de heropbloei van de jeugdbewegingen. Vooral de scouts en de BJB (de voorloper van de KLJ) vonden de weg naar de bouwkampen.
De euforische sixties

Tot een eind in de jaren '60 kon de Bouworde op die grote homogene groepen rekenen. Maar stilaan tekende zich een duidelijke 'trend naar individualisering' af. Er kwamen meer en meer individuele inschrijvingen, terwijl de aantallen vaste, homogene groepen terugliepen.

Voor die evolutie onderkennen we drie oorzaken. De eerste houdt verband met de ontkerkelijking. Er waren duidelijk minder priesters en aalmoezeniers en Bouworde kon ook niet langer op grote groepen seminaristen rekenen.

Een tweede oorzaak houdt verband met de stijgende welvaart. Meer en meer jongeren konden kiezen uit andere vakantieaanbiedingen, zodat zij niet meer afhankelijk waren van de school of de jeugdbeweging om 'er eens tussenuit' te zijn.

De derde oorzaak ligt in de contestatie van de jaren '60, vooral van 1965 tot 1968. De roep naar vrijheid contesteerde de 'oude', vertrouwde en gevestigde groepen (school, Kerk,...) en propageerde de vrije keuze van het individu.

Het gevolg was dat het aantal homogene groepen wel daalde, maar vooralsnog niet het aantal bouwgezellen. De kritiek op de westerse consumptiemaatschappij heeft ongetwijfeld heel wat jongeren naar de Bouworde gedreven. Het actieterrein van de Bouworde situeerde zich immers aan de zelfkant van de maatschappij, waar het gecontesteerde burgerlijke zeker niet aanwezig was.

Heel wat maatschappij-kritische jongeren engageerden zich bij de Europese langerblijvenden, toen de speerpunt van de Bouwordewerking. Bij die keuze speelden ongetwijfeld ook het internationale karakter en actieterrein van de langerblijvenden een doorslaggevende rol. Het was het zo beleden 'open venster op de wereld', weg uit het eigen kleinburgerlijk milieu. Maar hun wilde dromen werden niet volledig ingelost: zowel de aard als de grootte van de projecten werden al gauw gecontesteerd. De Duitse Siedlungen spraken niet meer aan, omdat de bewoners van die kampen meer dan in de jaren '50 in de Duitse samenleving geïntegreerd waren, en nu bijna 'gewone' Duitsers waren. Ook andere projecten werden sterk op de korrel genomen, omdat de begunstigden volgens de langerblijvenden reeds 'te veel comfort' kenden.
De ontnuchterende seventies

Van de euforie van de jaren '60 bleef in het volgende decennium niet veel over. De economische groei stokte na enkele oliecrisissen en de daaropvolgende reacties van de westerse regeringen. De studentenrevoltes hadden weinig tastbare veranderingen opgeleverd en de volgende studentengeneraties trokken zich ontgoocheld terug in hun eigen kleine groepjes, vol heimwee naar die 'gouden jaren '60'.

Die maatschappelijke ommekeer trof ook de (Internationale) Bouworde: het aantal bouwgezellen daalde aanzienlijk. De zuiderse secretariaten - Italië op kop - zochten een tijdje hun heil in de marxistische ideeën. De meer noordelijk gelegen landen (Nederland, Oostenrijk, West-Duitsland, Zwitserland) voerden een zeer pragmatische koers.

Het is opmerkelijk dat de Vlaamse Bouworde zich veel beter dan de andere Bouwordelanden heeft weten te handhaven. De reden daarvoor lag grotendeels in een betere maatschappelijke integratie. Eind van de jaren '60 was immers met succes telebouworde opgericht en vanuit die groepen, die zich lokaal engageerden, kwam er een doorstroming naar de bouwkampen.

De verschuiving naar kleinschaligheid, die onze maatschappij in de 70'er jaren kenmerkte , zette zich eveneens door in de Bouworde: de projecten en dus ook de groepen vrijwilligers werden kleiner.

Daarvoor waren er diverse redenen. De organisatorische mogelijkheden van de Bouworde werden beperkter en ze legde zich meer toe op restauratiewerken, die meer technische eisen stelden. Het met 50 man graven en storten van funderingen was er niet meer bij. Bovendien hechtte een groeiend aantal bouwgezellen hoe langer hoe meer belang aan het internationale karakter van een groep, veel meer dan aan het uit te voeren werk.
De stille eighties

De jaren '80 brachten in het westen geen grote maatschappelijke deiningen teweeg. Iedereen of toch bijna iedereen trok zich terug op zijn eigen eilandje en zocht daar zin en bevestiging. Ook de Bouworde ploegde in stilte voort: kleinere projecten, meer internationale groepen met duidelijk meer vrouwen. Als we abstractie maken van de enkele nog bestaande homogene groepen, dan waren er einde van de jaren '80 bijna evenveel vrouwelijke als mannelijke bouwgezellen.

Al waren de jongeren in dat decennium erg pragmatisch ingesteld en vooral begaan met zichzelf en hun eigen toekomst (studiekeuze vooral gericht op de profit-sector, geen grote studentenbetogingen meer, het yuppie-fenomeen), toch bleef het aantal (Vlaamse) bouwgezellen constant. Bij een bepaald, min of meer vast percentage van de jongeren bleef er blijkbaar een zekere honger bestaan naar zinvol bezig zijn, dienstbaarheid, versobering en samenzijn. Die waarden vonden ze in de Bouworde.
De nineties

De val van de communistische dictaturen (1989) en de verschrikkelijke beelden vanuit Roemenië zorgden niet voor een grotere toeloop van bouwgezellen, wel voor een verschuiving in de bouwkampbestemmingen. Het grote aanbod van Roemeense bouwkampen in de beginjaren '90 werd wel mogelijk gemaakt doordat de TV-beelden de mensen even uit hun 'cocooning' konden halen om massaal geld en andere hulpmiddelen in te zamelen.
Bouworde in de 21ste eeuw

De confrontatie met uiteenlopende interesse en externe moeilijkheden (een teruglopend aantal vrijwilligers, onenigheid binnen de beheersorganen, problemen inzake erkenning en subsidiëring, ...), noopten Bouworde tto een grondige hervorming en herdefiniëring vna het maatschappelijke doel van de vereniging. Na een uitgebreide evaluatie koos Bouworde resoluut om zich verder te ontwikkelen als autonome vormingsorganisatie voor jongeren.

De klemtoon kwam daarbij te liggen op het vormend aspect voor de deelnemende jongeren, meer dan op de eigenlijke hulpverlening. Op uitdrukkelijke vraag van haar doelpubliek ging Bouworde actief op zoek naar partnerprojecten in nieuwe, verdere landen. Zo werd vanaf 2002 het Afrikaanse continent opnieuw aagedaan en werden de Baltische Staten en deelgebieden van de ex-Sovjetunie aan het ruime Europees aanbod toegevoegd.

De vernieuwende aanpak sloeg duidelijk aan bij de Vlaamse jeugd, met een fors toegenomen deelnemersaantal tot gevolg. In april 2003 kon de verniging op passende wijze haar 50ste verjaardag vieren. In juli 2003 kreeg de vereniging de langverwachte nieuwe erkenning als landelijke jeugdvereniging binnen het decreet op het Vlaams Jeugdbeleid.
Epiloog

Het mag duidelijk zijn: de Bouworde is steeds een kind van haar tijd geweest. Maar tegelijkertijd kon ze het nooit laten dwars te liggen. In de jaren '50 gingen we werken voor de vijand, de overwonnen vijand die bovendien de oorlog begonnen was ('Eigen schuld, dikke bult !'). Nu nog gaan we gratis en voor niets werken ('Ben je helemaal gek geworden ?') voor mensen die niet meekunnen, de zwakkeren, de marginalen ('Die profiteurs ! Wie wil werken heeft geld genoeg !').

Bouworde is altijd al voor veel jongeren een eerste reactie geweest tegen de consumptiemaatschappij, tegen de wet van de sterkste. Ze komt concreet tegemoet aan het latente gevoel dat er meer onder de zon is dan alleen maar consumeren. Zeker als dat ten koste van anderen gaat....